Rozstępy – opis choroby   

Rozstępy (łac. striae/ striae atrophicae/ striae distensae) definiuje się jako przebiegające równolegle, wrzecionowate pasma ścieńczałej, pomarszczonej skóry. Te liczne, ułożone równolegle ubytki skórne pod postacią smug lub linii, występują 2,5 raza częściej u kobiet, niż u mężczyzn. Rozstępy w ciąży dotyczą ok. 70-90% ciężarnych. Obserwuje się je również wśród młodszych osób: u 70% dziewcząt i 40% chłopców w wieku dojrzewania pojawiają się rozstępy. Przyczyny tych zmian to również szybki przyrost masy ciała, menopauza oraz schorzenia endokrynologiczne, przebiegające z nadmiernym wydzielaniem hormonu kory nadnerczy, czyli kortyzolu (np. zespół i choroba Cushinga). Wykazano również związek między przewlekłym stosowaniem leków kortykosteroidowych (miejscowych, doustnych lub systemowych) a pojawieniem się tego typu zmian skórnych. Przypuszcza się też, że rozstępy w ciąży (a także te będące wynikiem stosowania antykoncepcji hormonalnej) są pokłosiem towarzyszącego tym sytuacjom wzrostu poziomu estrogenów.

Rozstępy tworzą się na poziomie skóry właściwej i są widocznym skutkiem upośledzenia pracy fibroblastów – komórek odpowiedzialnych za produkcję włókienkowatych białek – kolagenu i elastyny – które zapewniają skórze elastyczność, jędrność i odpowiednie napięcie. Mechaniczne rozciąganie skóry (przez rosnący płód, guz czy przyrost masy mięśniowej albo tkanki tłuszczowej) uznano za główny czynnik etiologiczny, na podłożu którego rozwijają się rozstępy. Powstałe wówczas zmiany układają się prostopadle do kierunku oddziałujących na skórę sił.

Rozstępy mogą również uwidocznić się, gdy organizm produkuje niedoskonałe, słabo przylegające i kruche włókna kolagenowe, wskutek oddziaływania wspomnianych już hormonów kortykosteroidowych (niekiedy także estrogenów i relaksyny), a także, gdy nasza dieta jest uboga w białko, witaminy i minerały, cierpimy na otyłość lub też posiadamy predyspozycje genetyczne (dziedziczenie zmian po rodzicach), które powodują u nas rozstępy. Przyczyny tego defektu estetycznego tkwią niekiedy w chorobach infekcyjnych (np. gruźlica, czerwonka bakteryjna, zapalenie opłucnej) lub przewlekłym zapaleniu wątroby. Jednak są to sytuacje rzadkie.

Objawy

Rozstępy rozwijają się w dwóch fazach:  

• I faza: zapalna – trwająca 6-10 miesięcy, czerwone lub sinoczerwone zabarwienie zmian, nieznaczne ich uniesienie ponad powierzchnię skóry;
• II faza: zanikowa (bliznowacenia) – pozorna regeneracja rozstępów, stopniowe blednięcie zmian, które przyjmują kolor cielisty lub perłowy, niekiedy dochodzi do odbarwień w obrębie rozstępów względem otaczającej je zdrowej skóry, widoczne jest nieznaczne ich zapadnięcie i delikatne pomarszczenie powierzchni.

Z reguły rozstępy mają szerokość w granicach 0,5–4 cm oraz długość 1–2 cm (w skrajnych przypadkach nawet 15 cm). W większości sytuacji nie stwierdza się objawów towarzyszących. Sporadycznie pacjenci zgłaszają świąd, pieczenie i ból w okolicach zmian. Niezwykle rzadko dochodzi do ich owrzodzeń lub pęknięć. Najczęstsze lokalizacje tego defektu estetycznego to:

• u ciężarnych: rozstępy na brzuchu, piersiach, pośladkach i udach;
• u nastolatków: wzdłuż kręgosłupa, na udach, piersiach i pośladkach;
• u kulturystów: rozstępy na ramionach i obręczy barkowej;
• u leczonych zewnętrznymi steroidami: zajęcie zgięć stawowych;
• u mężczyzn: zwykle okolice krzyżowo-lędźwiowe.

W literaturze fachowej można spotkać też rozróżnienie na dwa podtypy rozstępów:

• striae migrans – rozstępy o charakterze zmian pojedynczych, wykazujących tendencję do wydłużania się, zlokalizowanych w miejscach obfitujących w rezerwuary tkanki tłuszczowej, podatnych na rozciąganie się skóry;
• striae transverse – rozstępy zlokalizowane w dolnej części pleców, czyli w okolicach nienarażonych na nadmierne rozciąganie skóry, przebiegające poziomo, często wraz z miejscową, wzmożoną syntezą elastyny w obrębie zmian.

Diagnoza

Rozstępy nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia pacjenta, ale mogą być oznaką innych schorzeń i z pewnością stanowią znaczy defekt estetyczny. Dermatolog bywa pomocny, gdy zmiany pokrywają rozległe partie ciała lub są atypowe. Podstawą rozpoznania jest badanie stanu skóry oraz wywiad lekarski – dotyczący stylu życia pacjenta, stwierdzonych chorób i przyjmowanych leków oraz ustalenia początku wystąpienia objawów. Przy podejrzeniu zaburzeń produkcji kortyzolu, zleca się dodatkowe badania i prosi o konsultację endokrynologiczną.

Leczenie

Rozstępy w ciąży to niechlubna pamiątka po odmiennym stanie, która niekiedy zanika samoistnie. Jednak dzieje się tak rzadko. Z czasem rozstępy stają się mniej widoczne, przybierając zabarwienie tożsame z otaczającą je skórą. Jeśli podejmie się działania terapeutyczne, gdy na ciele występują powstałe niedawno (czyli na etapie I fazy) rozstępy, leczenie może okazać się skuteczne. Natomiast rozstępy w fazie zanikowej raczej nie są możliwe do usunięcia. Co najwyżej można polepszyć stan skóry. Dermatolog lub kosmetolog w ramach terapii rozstępów może polecić:

• laseroterapię;
• mezoterapię;
• mikrodermabrazję;
• radioterapię;
• peelingi chemiczne (kwas glikolowy, salicylowy, pirogronowy);
• leczenie farmakologiczne (miejscowe retinoidy – pochodne witaminy A);
• dermokosmetyki;
• chirurgiczne wycięcie rozstępów (metoda skrajna, pozostawiająca blizny).

Prewencja

Rozstępy to zmiany, którym nie da się zapobiec w 100%. Można tylko zmniejszyć prawdopodobieństwo ich pojawienia się przez:

• unikanie gwałtownego przyrostu masy ciała (w ciąży czy w wyniku stosowania nieodpowiednich diet odchudzających lub braku aktywności fizycznej);
• dostarczanie organizmowi dużej ilości białka oraz witamin (A, E, PP i B5) i mikroelementów (cynk, krzem);
• nawilżanie, natłuszczanie i masaż skóry, połączone z lokalną aplikacją kremów, żeli, olejków i preparatów zawierających elastynę, kolagen i jego prekursory, biostyminę, witaminy, ekstrakt z Centella asiatica itd.

Skrócona lista objawów:

• I faza: równoległe, podłużne, lekko uniesione smugi lub linie o barwie czerwonej, sinoczerwonej lub fioletowej, szerokości 0,5–4 cm i długości 1–2 cm;
• II faza: zbielenie zmian, lekkie wklęśnięcie, zmniejszenie, czasem zanik, utrzymanie w stadium blizny, pomarszczona i ścieńczała skóra w obrębie zmian;
• objawy towarzyszące (rzadkie): świąd, pieczenie, miejscowy ból.